tags: Деколонизация, Ислам, Исследования, Коренные народы, Расизм, СССР, Россия

Бишкек Феминисттик Демилгелеринин (БФИ) идеясы 2009-жылы Бишкектеги студенттердин чакан демилгелүү тобунда пайда болгон, алар өздөрүн Вагина Монологдору спектакли сыяктуу коомдук акциялардын айланасында уюштура башташкан. 2010-жылга карата бул расмий эмес студенттер тобу SQ деп аталган. 2011-жылы топ Бишкек Феминисттик Демилгелери SQ катары расмий каттоодон өткөн жана 2013-жылы өзунун мейкиндигин жараткан. Убакыттын өтүшү менен уюмдун аталышы Бишкек Феминисттик Демилгелери (БФД) деп кыскартылды. Жалпысынан, бир нече жылдар бою жамааттын мүчөлөрү жана стратегиялары ар башка болгонун жана БФИ дайыма өнүгүп келе жаткандыгын белгилей кетүү зарыл.

Эң башынан тартып, БФДнын ичиндеги ар түрдуулук, саясат менен алектенген феминист активисттер Бишкек, Кыргызстан жана Борбордук Азиянын ар кайсы жерлеринен жана жамааттарынан келген, бул тек-тамыры менен БФДнын тарыхына жана уюштуруу стратегиясына уникалдуу болуп саналат. Кыргызстандын өкмөтү жана жек көрүүчүлүк топтору тарабынан гендердик ченемдер жөнүндө салттуу жана улутчул дискурстардын күчөп жаткандыгына карабастан, БФД гендердик акыйкаттыкты өркүндөтүү үчүн түз эффективдүү иш-аракеттерди жана артивизм кампанияларын жүргүзүп, өлкөдө аялдар жетектеген уюштуруунун жаңы ыкмаларын көрсөттү. Андан тышкары, мен БФД Кыргызстандагы алгачкы ачык жана өзүн-өзү башкарган интерсекционалдуу феминисттик уюмдардын бири болгон деп ырастайм.

Акыркы он жылдын ичинде Кыргызстандагы феминисттик активизмдин ар түрдүүлүгү өстү, анткени ар кандай муундагы активисттер ар кандай уюштуруу тактикаларын колдонушту. Учурда феминизм аялдардын укугун коргогон уюмдардын тар категориясына караганда, динамикалык коомдук кыймылга көбүрөөк окшош. Феминисттик уюштуруу сөзсүз түрдө аялдардын укуктарын жана жарандык коомдун кеңири чөйрөсүндө аз катышкан кыздардын, аялдардын жана бинардык эмес адамдардын тажрыйбаларын топтогон феминисттик саясий анализди камтыйт.

Көптөгөн кыргызстандык аялдардын укугун коргоо уюмдары аялдар жана кыздардын абалын жана ролун иликтеп жатышса да, ар кандай себептерден улам алар өздөрүн феминист катары көрсөтө бербейт. Феминисттик принциптерди жана өзүн-өзү аныктоону ачык жайылтуу көп учурда өтө катаал жана терс реакция менен кездешет. Ачык мизогония кеңири таралган, андыктан алар феминист активист болгону учун кол салууга дуушар болуу коркунучу абдан реалдуу.

Жергиликтүү социалдык адилеттүүлүктүн күрөштөрүн күчөтүү жана төмөнкү уюштуруу иштерин кийинки деңгээлге жүргүзүү үчүн, БФИ 2009-жылдан бери кыздардын, аялдардын жана ЛГБТИК укуктарын биринчи орунга койду.

Башка феминисттик жана ЛГБТИК демилгелеринин катарында, БФД аялдар жетектеген уюштуруунун идеясына жаңы көз караш киргизди, "аялдык жана аялдык тажрыйба" түшүнүгүн, аялдардын көйгөйлөрүн гетеронормативдик ченемдүүлүктүн чегинен тышкары кароо, эрте турмуш куруу, кыз ала качуу, үй-бүлөдөгү зомбулук жана саясий (партиялык) өкүлдүк түшүнүгүн кеңейтти.

Коомчулукту түзүү идеясы башынан баштап БФДнын максаты болгон. БФД жамаатынын ар бир мүчөсү ар башка чөйрөдөн чыккан. Командада ар кандай улуттардан, курак, жыныстык ориентациялары, гендердик идентификациялары, экономикалык класстары жана эне тилдери бар болчу. Биз азыркы Кыргызстандын ар түрдүүлүгүн чагылдырдык.

Адамдар БФДга ар кандай себептер менен келишкен. Айрым активисттер акыйкаттык үчүн басмырлоого каршы жүргүзүлүп жаткан күрөштүн бир бөлүгү болуп, айрымдары өз травмаларын коомдук өзгөрүүлөрдүн күчтүү күчүнө айландырууга кошулушту, ал эми айрымдар үстөмдүк кылган күчкө каршылык көрсөтүүнүн чыгармачыл жолдорун издешти.

БФДде "бенефициарлар" болгон эмес. Андан көрө, бизде биз барбыз. Биз өзүбүздүн коомчобуз болдук. Биз өз жашообузду, укуктарыбызды жана эркиндиктерибизди жакшыртуу үчүн гана эмес, ошондой эле 2005 жана 2010-жылдардагы революцияларга жана чексиз "реформаларга" карабастан, өлкөдө сакталып турган системалык жана түзүмдүк теңсиздикти жоюу үчүн активизмди куруп жаттык.

Мунун көпчүлүгү бизде коопсуз жана ыңгайлуу үйрөнүү мейкиндиги болгонунун шарапаты менен ишке ашты (жөн эле "Үй" деп аталган), ал мейкиндикте жамааттык кам көрүү элементтери бар феминисттик активисттер үчүн аянтча болгон. Үйдө биздин муктаждыктарыбызды канааттандыруу үчүн ар кандай демилгелер башталды.

Үйдө өзүбүзгө китепкана, "өзүң жаса, чогуу жаса" воркшопу, бакча жана кеңсе курдук. Бул биз окуган, иштеген, талкуулаган, көңүл ачкан жана эс алган жай болчу. Жамаат коомдук нааразычылык акцияларын үзгүлтүксүз уюштуруп турганда, биз феминисттик коомду түзүү жана жамааттык камкордуктун күндөлүк процесстерин эң маанилүү иш деп эсептедик. Үй өзгөчө кыздар, аялдар жана бинардык эмес адамдар шаарда дуушар болгон кыйынчылыктарга жана эркин жана коопсуз чогула турган жайлардын жоктугуна байланыштуу маанилүү болду. Кафелер, аянттар жана парктар адатта cis эркектер басымдуулук кылган мейкиндиктер, ал эми ресторандар көпчүлүк үчүн жеткиликтүү эмес. Үй өз мейкиндигинде артыкчылыкка ээ болбогондорго өздорунун жайда эркин жана коопсуз чогулушун сунуш кылган.

Бул мейкиндик маалымдуулукту жогорулатуу практикасын фасилитациялоо менен, эже-сиңдилик жана жамааттык камкордуктун саясий калыптанышын жогорулатты. Бул чындыгында трансформациялык жана кысымдан арылган чындыкты радикалдуу кайра карап чыгуу процесси эле. Үй, сиз кандай болсоңуз, ошондой боло ала турган мейкиндик эле. Феминисттик коомчого коопсуз мейкиндик берүү менен, Үй кийинчерээк толугу менен автономдуу жана туруктуу болуп калган бир катар демилгелердин инкубатору болуп кызмат кылды. Анын курамына феминисттик ата-энелер топтору, китеп ийримдери жана көркөм демилгелер, ошондой эле көз карандысыз топтор, мисалы, Кыргызстандагы Кыздар Активисттери жана Өспүрүмдөр жана Акыйкаттык жана Теңдик үчүн Жаштар.

БФДнын феминисттик активизми биздин иш процесстерибизди толук кайра карап чыгууну талап кылды. Башкаруунун, үстөмдүк кылуунун жана зомбулуктун циклдык экендигин билип, БФД командасы ичинде репрессиялык нормаларды кайталабаш үчүн, иерархиялык эмес түзүмдөр менен тажрыйба жүргүздү.

БФДнын структурасы дизайн боюнча ийкемдүү болгон жана зарылдыгына жараша өзгөрүлгон, трансформацияланган. Горизонталдык уюштуруучулук структураны сактоого болгон аракеттерибиз жамааттык жана автономдуу уюштуруу процесстерин стимулдаштыруу аракети болду. Биз бул принципке олуттуу карадык. Эгерде Жумушчу топтун жок дегенде бир мүчөсү кандайдыр бир себептер менен ушул отурумга катыша албаса, талап кылынган кворум болбой туруп, акыркы чечим кабыл алынбайт болчу.

Кыргызстандагы кыздар, аялдар жана гендердик бинардык эмес адамдар көпчүлүк учурда өз алдынча чечим кабыл алуу же кандайдыр бир чечим кабыл алуу процесстерине катышуу мүмкүнчүлүгү четке кагылган, БФДнын тобу ар бир адам жамааттык чечим кабыл алуу процессине катышууга мүмкүнчүлүгүнө ээ болушу керек деп эсептейт. Бул ар бир адамга өз жашоосу жана жасаган иштери үчүн жоопкерчилик алуу укугун кайрадан алууга мүмкүндүк берди.

БФДнын иерархиялык эмес жана биргелешип чечим кабыл алуу идеясы үстөмдүк кылган БӨУнын структураларына альтернатива түздү, мында бир адамдын экинчи адамдан жогору болушу норма болуп саналат жана көбүнчө жашоонун бардык чөйрөлөрүндө өз ара мамилелерди түзүүнүн бирден бир жолу катары көрсөтүлөт.

Биздин горизонталдык түзүмдө координациялык мүчөлөрдүн ролу чоң болгон. Бул рол феминисттик лидерликтин биздин контекстте кандайча көрүнүп тургандыгын кайрадан карап чыгуу аракети болгон. Бир нече жылдардан бери БФД үчүн негиз болуп келген практиканын бири бул уюштуруучулук координацияны үзгүлтүксүз өткөрүп берүү, насаатчылык менен кошуу, БФДга кызыккан активисттерге лидерлик кызматтарда колунан келишинче аракет кылууга мүмкүнчүлүк берди. Бул практика командага динамикалуу структура берди, бул жалпы кыймылга дагы туруктуулук берди.

Биздин иерархиялык эмес жана катышуунун негизинде тузулгон мамилебиз БФДга чындыгында көп адамдарды тарткан нерсе. Бирок, кандайдыр бир процессте, айрыкча өзүн-өзү уюштурууда, активдуу катышууга жана жоопкерчиликти көтөрүүгө даяр болуу керек. Кээ бир адамдар иерархиялык системалардын эски адаттарынан баш тарта алышкан жок. Кээде активисттер жеке жоопкерчиликти өз мойнуна алышкан жок, ошондо документтерге кол коюунун мыйзамдуу жоопкерчилигинен улам бул координатордун мойнуна жүктөлдү. Айрым учурларда отчеттуулук үчүн жооптуу адам чечим кабыл алган, натыйжада БФДнын ичинде чыр-чатактар келип чыккан. БФД, биз жек көргөн иерархиялык жана бир адам үстөмдүк кылган уюм болуп калышы мүмкүн деген кооптонуу бар эле.

Активисттердин эмоционалдык чарчап-чалыгуусу жөнүндө сүйлөшүү феминисттик уюштуруунун башка аспекттери сыяктуу эле маанилүү.

Активизмде эмоционалдык чарчап-чаалыгуу көбүнчө адамдардын акыл-эс жана эмоционалдык стресстик ишти улантуусу үчүн зарыл болгон ички ресурстардын жетишсиздиги менен мүнөздөлөт. Чарчап-чаалыгуу башталганда, айрымдарыбыз жада калса электрондук почтаны текшере албай, окуп, жаңыртып турууга же уюмга мурункудай кубаныч менен катыша албай калган.

Эмоционалдык чарчап-чаалыгууну көптөгөн активисттер ар кандай себептерден улам башынан өткөрүп келишкен, бул зиндин үстүнөн иштеген БФДнын активисттери да четте калган жок.

Биздин чарчап калганыбыздын ички да, тышкы да себептери бар болчу. Башка жакка кетип жаткан адамдар кызматташууну кыйындатты. Байланыштын жоктугу жумушчу мамилелерге жана достук мамилелерге терс таасирин тийгизди.

Көңүлдүн жана камкордуктун жетишсиздиги көбүнчө бири-бирибизди укпагандан, кээ бирлерин оор абалга калтырды. Кээде, биздин жеке принциптерибизге карабастан, БФД активисттеринин ортосунда пикир келишпестиктер болгон. Ушул кээ бир ички маселелер жамааттык келишимдерге жана принциптерге ар дайым кайтып баруунун маанилүүлүгүн жана бири-бирибизге ушул өсүү баскычын бирге өтүүгө жардам берүүбүздү баса белгилеп кеткен.

БФД жамааты эч качан чыр-чатакты түп тамырынан жаман нерсе катары кабыл алган эмес. Биздин жамаат ачуулануу, пикир келишпестик жана каар да сонун болот деп ишенди. Бул, айрыкча, феминизмге зулумдук тажрыйбасына каршы келгендер үчүн туура.

Кандайдыр бир мааниде, эмоционалдык чарчап-чалдыгуу БФДга зарыл өзгөрүүлөрдү алып келди. Биздин жамаат жаңы дем алуу үчүн, БФДнын тарыхы жана мурасы жөнүндө биргелешип чечим кабыл алдык. Ошентип, 2019-жылдын жазында, БФД өз тарыхында жаңы бөлүмүн БФДнын жаңы муун активисттери менен баштады.

Жамааттык жаңылануу БФДнын өзүн-өзү уюштуруусу, күчтүү жана туруктуу бойдон калуусу үчүн керек болчу. Ошондой эле, активисттердин бир мууну эстафетаны кийинки муунга өткөрүп бергенде, БФДнын ыкмалары, тактикасы жана мамилелери өркүндөтүлүп, өзгөрүлүп жатты.

БФД Кыргызстандагы бир нече аянтчалардын бири, ал эксперименталдуу долбоорлорду ишке ашырууга мүмкүндүк берет, команданын өсүүсүнө, ката кетирүүгө, үйрөнүүгө жана алдыга жылууга тайманбастык менен аракет кылат. Бул феминисттик жамаатты түзүүнү жана өзүбүз үчүн бүгүнкү жана келечекти түзүүнү улантуу үчүн “тирүү жана дем алып жаткан” мисал - ушул жерде жана азыр.

tags: Decolonization, Islam, Research, Indigenous Peoples, Racism, USSR, Russia

The idea behind Bishkek Feminist Initiatives (BFI) was born in 2009 as a small initative group of students in Bishkek who began organizing themselves around public actions such as performances of The Vagina Monologues. By 2010, this unofficial group of students had become SQ. In 2011 the group officially registered as “Bishkek Feminist Initiatives SQ” and found its own space in 2013. Over time, the name of the organization was shortened to just “Bishkek Feminist Initiatives” (BFI). Overall, it is important to note that the collective had different members and strategies over the years, and as such BFI as an entity was ever evolving.

From the beginning, the diversity within BFI with politically engaged grassroots feminist activists drawn from communities and backgrounds from throughout Bishkek, Kyrgyzstan and Central Asia as a whole leant a uniqueness to the story and organizing strategies of BFI. In the face of a growing traditionalist and nationalist discourse about gender norms on the part of both the Kyrgyzstani government and hate groups, BFI has led impactful direct actions and artivism campaigns to advance gender justice, demonstrating new ways of women-led organizing in the country. Morever, I would argue that BFI was one of the first openly and unapologetically self-led intersectional feminist organization in Kyrgyzstan.

Over the past ten years, the diversity of Kyrgyzstani feminist activism has grown, as different generations of activists use different organizing tactics. Currently, feminism is considered more like a dynamic social movement than a narrow sub-category of women's rights organizations. Feminist organizing inevitably involves feminist political analysis that centers experiences of girls, women and non-binary people, which had little presence in mainstream women’s rights and wider civil society sector before.

While many kyrgyzstani women's rights organizations examine the role and status of women and girls, they do not necessarily position themselves as feminist for a variety of reasons. Openly promoting feminist principles and self-determination is often met with a very violent and negative reaction. Open misogyny is all too common, and the risk of being attacked for being outspoken feminist activist is quite real.

In order to strengthen locally-led social justice struggles and take grassroots organizing to the next level, BFI has prioritized the girl, women and LGBTIQ rights agenda since 2009. Along with other feminist and LBGTIQ initiatives, BFI brought a fresh perspective on the idea of women-led organizing in Kyrgyzstan by expanding the notion of “womanhood and the women’s experience” as well as enhancing women’s issues beyond the confines of heternormativity, early marriage, bride kidnapping, domestic violence and political (party) representation.

From the beginning, the idea of building a community was BFI’s raison d'etre. Each member of the BFI community came from a different background. In the team, we had different ethnicities, ages, sexual orientations, gender identities, nationalities, economic classes and native languages. We represented the diversity of modern Kyrgyzstan.

People came to BFI for a million different reasons. Some activists joined as part of an ongoing anti-discrimination fight for justice, some joined to turn their trauma into a powerful force for social change, and some were looking for creative ways of resistance to dominant violent structures.

BFI had no “beneficiaries”. Instead we had ourselves. We were our own community. We were building activism to not only improve our own lives, rights and freedoms, but also to challenge systemic and structural inequality that persisted in the country despite the 2005 and 2010 revolutions and the endless series of “reforms”.

Being a part of this community was also our attempt to build a lived feminist reality - here and now. This was largely made possible by our having a safe and cozy learning space (known simply as The House) that also served as a feminist activist platform with elements of collective care. Various initiatives were started in The House that aimed at meeting our needs. At The House we built ourselves a library, a “do-it-yourself, do-it-together” workshop, a garden and an office. It was a place where we studied, worked, discussed, relaxed and had fun.

While the collective regularly organized public protests, we actually considered the day-to-day processes of building a feminist community and practicing collective care to be the most important thing we did. The House was especially important due to the challenges faced by girls, women and non-binary people in the city and the lack of places to gather freely and safely. Cafes, squares and parks tend to be cis male-dominated spaces and restaurants are not an affordable option for most. The House was an attempt to offer those lacking the privilege of their own space to gather freely and safely in a place all their own.

The House was the heart of BFI. The space facilitated councisioness-raising practices that resulted in increased political formation of sisterhood and collective care. This was a truly transformational process and radical re-imagination of a reality free from oppression. The House was a place where you could just be yourself.

By providing a safe space for the feminist community, The House served as an incubator for a number of initiatives that later became fully autonomous and self sustainable. This includes feminist parents groups, book circles, and art initiatives, as well as independent groups such as Girl Activists of Kyrgyzstan and Teenage & Youth for Justice and Equality.

BFI’s feminist activism demanded a complete reimagining of our work processes as well. Knowing that control, domination and violence are cyclical in nature, BFI experimented with non-hierarchical structures to avoid reproducing oppressive norms within the team.

BFI’s structure was flexible by design and changed and transformed as needed. Our efforts to maintain a horizontal organizational structure was our attempt to foster participatory and self-led organizing processes. This was a principle we took very seriously. If even one member of the Working Group was unable to participate in a given meeting for any reason, a final decision would not be made until we had the necessary quorum.

As girls, women and gender non-binary folks in Kyrgyzstan are often denied the opportunity to make their own choices or be part of any decision making processes, the BFI team felt that everyone should be able to participate in the collective’s decision-making process. This allowed everyone to take back the right to be in charge of one's life and actions. The idea of non-hierarchical and participatory decision-making created an alternative to mainstream structures, where the dominance of one over the other is a norm and often presented as the only way to build relationships and interactions in all spheres of life.

BFI’s horizontal and non-hierarchical structure was a deliberate response to the dominant model of NGOs with their hierarchy and strict role distribution. Despite the state's legal requirements imposed on BFI as a registered NGO, BFI wanted to try a different model of activity that struck a delicate balance between the collective’s values as a horizontal organization with the externally imposed requirements of a legal hierarchy.

The role of coordinating members was important within our horizontal structure. This role was an attempt to reimagine what feminist leadership would look like in our context. One practice that became a foundational norm of BFI over the years was regular transfer of organizational coordination, accompanied with mentorship, which allowed interested BFI activists to try out being in a leadership position. This practice gave the team a more dynamic structure, which also lent more stability to the movement as a whole.

Our non-hierarchical and participatory approach is what actually drew many people to BFI. However, as in any process especially those involving self-organization, one has to be ready for active participation and increased responsibility. Some people simply could not break out of the old habits of hierarchical systems. Sometimes activists would not take personal responsibility, which meant that much of this responsibility fell on the shoulders of the coordinator due to their legal responsibility to sign documents. Decisions were sometimes made by those responsible for reporting, which later led to conflicts within BFI. There was a fear that BFI might become exactly what we all despised - a hierarchical organisation dominated by a single person.